Heb jij dat ook weleens? Dat je bij een onenigheid, of nog erger, een regelrechte ruzie, niet de juiste woorden kunt vinden? Dat je ’s avond in je bed pas de cruciale opmerking te binnen schiet en dat je de onmacht voelt knagen?

Schrijvers hebben daar geen last van, de figuren in hun boeken staan nooit met een mond vol tanden. Schrijvers construeren situaties waarop ze vervolgens zelf, in allerlei vormen en in een voor hen geschikte tijd reageren. Niet zelden gebeurt het dat de alinea, die de ene dag is geschreven, de andere dag zijn oorspronkelijke waarde kwijt is. Heerlijk dus, dat schrijven en schrappen, want uiteindelijk staat er toch wat er echt wordt bedoeld.

Kort gezegd: schrijvers van fictieve romans verzinnen eerst een verhaal om er vervolgens zelf op te reageren. In de fictie van het romanschrijven, komt een boek dus tot stand door fantasie, met daarbij de kunst van het schrijven: het één kan hierbij niet zonder het ander. Het zal duidelijk zijn dat iemand die oogstrelend schrijft, maar niets heeft te vertellen, ook geen goed product op tafel kan brengen.

Wat maakt schrijven, in die zin nou zo leuk? Harry Mulisch zei ooit “Het verhaal volgt niet alleen de schrijver, de schrijver dient ook het verhaal te volgen.” In zijn visie is de verhaallijn (de plot) dan wel verzonnen, maar moet er nog op worden gereageerd. En juist dat reageren, kan op allerlei manieren.

De plot vertelt wat voor type verhaal het is en waar het verhaal over gaat. Een aantal bekende types zijn: liefdesverhalen, thrillers in allerlei vormen en whodunits. Een verhaal beginnen zonder plot ligt niet voor de hand, maar de ontknoping (clou) hoeft niet per se direct bekend te zijn. Die kan ook vorm krijgen gedurende het schrijfproces. In het volgen van de plot wordt gefantaseerd hoe de verschillende figuren reageren op de bedachte verhaallijn: dat nu, is het avontuur dat de schrijver aangaat met zijn zelfbedachte verhaal. Ook als de plot niet wordt verzonnen, zoals bij een autobiografie of bij geschiedenis, is het aan de schrijver hoe hij het opschrijft en hoe hij kleur geeft aan het geheel.

Ik vergelijk het schrijven van een verhaal weleens met de opbouw van een ui. De stam van de ui gaat van punt naar punt, maar eenmaal onderweg wordt het lichaam laag voor laag gevormd. Tegen het einde van het verhaal moet de stam weer worden opgezocht; het moet immers een kloppend geheel worden. Op weg naar die punt wordt de fantasie van de schrijver meer en meer beperkt. Helemaal op het einde rest hem nog de zorg om de clou zo spannend mogelijk te beschrijven, ook al is voor hem de lol er dan al af.

Paul Waterman